Okullarda okuduğunu anlama anlamında yapılan çalışmalar genellikle hatırlama ile ilgili basit anlama düzeyinde bırakılmakta, daha ötesine gidilmemektedir.

Okullarda okuduğunu anlama anlamında yapılan çalışmalar genellikle hatırlama ile ilgili basit anlama düzeyinde bırakılmakta, daha ötesine gidilmemektedir. Bu durum okuduğunu anlama becerisinin kazanılmasında oldukça yetersiz kalmaktadır. Çocuklara daha nitelikli bir okuduğunu anlama becerisi kazandırılmasında sorgulama ve yorumlama düzeylerine çıkılması gerekmektedir.

Bu anlamda okuduğunu anlama düzeyleri şu şekilde sıralanabilir;

1-Basit anlama düzeyi: Bilginin yerini bulma, bilgiyi toplama, basamakları izleme, karakterleri belirleme, yerleri belirleme, yönergeleri izleme, yazarın metni organize etme gibi, hikâye haritasının içeriğinde yer alan unsurları belirleme gibi becerileri gerektirir. Bu düzey daha çok metindeki bilgileri hatırlamaya ve ifade etmeye dayanır. Bu düzey için okuduğunu hatırlamaya dayalı düzey demek daha doğru olur.

1-Yorumlayıcı anlama düzeyi: Bu düzey, anafikri bulma, önemli fikirleri seçme, fikirleri organize etme, kavram ve prensipleri geliştirme, özetleme, çıktıları ve etkileri test etme, mesajları anlama, genellemeler yapma, ilişkileri belirleme, yazarın amacını belirleme, ortamı başka ortamlarla karşılaştırma, okuduğunu yeniden yapılandırma ve çıkarsama yapma becerilerini gerektirir. Be beceriler, okuyucuda metne ilişkin daha derinlemesine anlam oluşmasını sağlar.

1-Sorgulayıcı anlama düzeyi: Bu tür anlamada kazanılan beceriler şunlardır;

-Okunanları, kalite, değer, doğruluk, gerçeklik, taraflılık, tutarlılık, propaganda, ilgililik, yeterlilik, gerçek veya fikir açısından karşılaştırma.

-Yazarın amaçlarını ve tavırlarını değerlendirme.

-Konuyu ortam açısından değerlendirme.

-Ortamdaki dili değerlendirme.

-Ortamın genel yapısını değerlendirme.

-Yazarın uzmanlığını değerlendirme.

-Bilgi kaynaklarını değerlendirme.

Bu anlama düzeylerinden basit anlama düzeyini genellikle ilkokulun ilk yıllarında kullanmak, üçüncü sınıftan itibaren yorumlayıcı ve sorgulayıcı okuma anlama etkinliklerini çoğaltmak gereklidir. Yorumlayıcı ve sorgulayıcı okuma düzeyleri, okuyucunun okuduğu metinle ilgili zengin ve derinlemesine anlam oluşturduğunun göstergesidir.

İlk ve orta öğretimde Türkçe ve Türk Dili ve Edebiyatı müfredatlarına da bakıldığında öğrencilerin;

-Akademik ve sosyal yaşamını kolaylaştıracak nitelikte temel dil becerilerini edinmeleri,

-Dört temel dil becerisini (dinleme/izleme, konuşma, okuma ve yazma) geliştirmeleri,

-Türkçeyi bilinçli, doğru, etkili ve üretken kullanarak dil bilinci ve zevkine ulaşmaları,

-Söz varlıklarını zenginleştirmeleri,

-Dil becerilerini değer, eğilim ve diğer beceriler bağlamında bütüncül olarak geliştirmeleri,

-Bilgi ve deneyimlerini işe koşarak dört temel dil becerisini geliştirmeleri,

-Bilginin kaynağını ve doğruluğunu sorgulayarak bilgiye ulaşma, bilgiyi düzenleme ve kullanma becerisini geliştirmeleri beklenmektedir.

Bu nedenle çocuklarımızın sorgulayıcı ve yorumlayıcı anlama düzeyi becerilerini kazanması oldukça önemlidir.

Kaynaklar

Muhammet BAŞTUĞ VE DİĞERLERİ. OKUDUĞUNU Anlama Becerilerini Geliştirme. Pegem Akademi.


Abdullah DAMAR | 15.09.2025