Özelde çocukların, genelde bütün bireylerin okuduğu metni anlaması çok karmaşık süreçleri gerektirir.

Okuduğunu anlama becerisi, bir metni okuma, metnin içeriğini anlama, metinle ilgili 5N1K sorularına cevap verebilme, metni, önceki bilgileriyle karşılaştırma, kıyaslama, yorumlama ve metnin temasını algılayabilme anlamına gelmektedir. Bu anlamda okuduğunu anlama becerisi hem örgün eğitimde, hem de toplumsal yaşamda kritik bir öneme sahiptir.

Okuduğunu anlama becerisinin kazanılması çocukluk yıllarında kazanılan ve bir ömür boyu devam eden bir beceridir. Bu nedenle ilkokul yılları okuduğunu anlama becerisinin kazandırılmasında hayati öneme sahiptir.

Okuduğunu anlama becerisini geliştirmenin temel ilkeleri şu şekildedir;

-Okuduğunu anlama becerisi, akıcı okuma becerisini gerektirir. Akıcı okuma becerisi kazanamamış çocukların okuduğunu anlamada başarılı olması zordur.

-Okuma, anlama amaçlı yapılan bir etkinliktir. Bu nedenle, hızlı okuma alışkanlığı kazandırmak amaçlı okuma çalışmaları yerine, anlama amaçlı sesli ve sessiz okuma çalışmaları yapmak gereklidir.

-Okuduğunu anlama becerisi karmaşık bir süreçtir, bu anlamda okuma anlama çalışmaları sırasında çocukların aktif olması, bütün becerilerini okuma anlama sürecine katmaları gereklidir.

-Okuduğunu anlama becerisi yoğun bir dikkat gerektirir, bu nedenle okuma anlama çalışmaları sırasında çocukların dikkatlerinin dağılmamasına önem verilmelidir.

-Okuduğunu anlama becerisinin karmaşık bir süreç olması, çocukların birçok beceriyi bir arada kullanmasını gerektirir. Okuma, analiz, yorumlama, sorgulama ve kıyaslama gibi beceriler işe koşulmalıdır.

-Okuduğunu anlama becerisi ilgi, motivasyon ve tutum gerektirir. Bunun için okuma anlama etkinliği boyunca çocukların motivasyonları canlı tutulmalıdır.

-Kelime dağarcığı, okuduğunu anlama becerisini geliştirmede büyük öneme sahiptir. Bu nedenle okuduğunu anlama çalışmaları yapılırken, anlamı bilinmeyen kelimelerin anlamının bulunması metin bağlamında olmalı, metindeki bilinmeyen kelimeler çocuklara buldurulmalıdır.

Bugün ilk ve orta öğretim okullarında kullanılan Türkçe ve Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarındaki metinlerin çözümlenmesinde kullanılan “Kelimenin tahmin edilmesi, tahminlerin etkinlik sayfasına yazılması, daha sonra sözlükten bu kelimenin anlamının bulunması ve anlamın yazılması…” çalışmaları, çocukların bilinmeyen kelimeleri metnin bağlamında ortaya çıkarılması ilkesine dikkat edilmeden yapılmış çalışmalardır ve mutlaka TYMM modeline göre yazılacak ders kitaplarında kullanılmaması gereken yanlış bir uygulamadır.

Öğretim sürecine, okuduğunu anlama becerilerini geliştirmenin temel ilkeleri açısından baktığımızda olumsuz bir tabloyla karşı karşıya olduğumuzu görebiliriz. Çünkü yapılan okuma anlama çalışmaları metinlerin süresi içinde işlenmesi, etkinliklerinin yapılması, akıcı okuma yapan öğrencilerin metni okuması, metinle ilgili etkinliklere belirli bir grup öğrencinin katılması ve ölçme değerlendirme sürecinin çoktan seçmeli testlere yapıldığı bir ders sürecinin dışına çıkılmadığı rutin uygulamalardır. Bu kısır süreçten çıkılması, çocuklarımıza okuduğunu anlama becerisinin kazandırılmasıyla mümkün olabilecektir.

Kaynaklar

Prof.Dr.Muhammet Baştuğ ve diğ. Pegem Akademi.


Abdullah DAMAR | 07.07.2025