Eğitim tarihini incelemek, eğitim sisteminin bugününü anlamak ve bugüne ilişkin çözüm önerileri geliştirmek açısından çok önemlidir.

1869 yılında çıkarılan Maarif-i Umumiye Nizâmnâmesi vilâyet maârif idari teşkilatı hakkında bazı hükümler getirmiştir. Bu hükümlerde Meclis-i Kebir-i Maarif’in yürütme organı olarak görev yapacak meclise bağlı birer şubenin açılmasını öngörmüştü.
Ancak doğrudan her vilâyet merkezinde ‘maârif müdürlükleri kurulacaktır’ diye açık bir hüküm yoktur. Ancak Nizâmnâme’nin 143. maddesinde “…Riyaseti maârif müdürü unvanıyla bir zatın uhdesinde bulunmak üzere merkez-i vilâyette bir Meclis-i Maârif teşkil olunacaktır.” denilerek maârif müdürünün varlığından bahsedilmiştir. Maârif müdürleri, vilâyetin maârifle ilgili gelir-gider cetvellerini nezarete göndermekle yükümlüydüler.

Maârif Nizâmnâmesi’nin yayımlamasıyla, vilâyet maârif müdürlüklerinin kurulması işi, kanun emri olarak hükümetin görevleri arasına girmiştir. 21 Ocak 1871’de yayımlanan İdare-i Umumiye-i Vilâyet Nizâmnâmesi’nin 25. ve 26. maddelerinde de maârif müdürlerinin görev ve yetkilerinin açıklanmış ve böylece maârif müdürlüklerinin vilâyet kuruluşu içinde yer almıştır.

1879’da maârif merkezi teşkilatında yapılan önemli değişikliklerden sonra vilâyet maârif idarelerinin teşkili konusu ele alınmış ve kısa zamanda uygulamaya geçilmiştir. 1882 tarihli resmi ilanda ;...her tarafta maârifin yayılması, ilerlemesi ve çocukların talim-terbiyesi maksadına uygun olarak bu kere devletçe vilayât-ı şâhâneye birer maârif müdürü tayin olunmuş ve peyderpey tayin olunacaktır...; denilmesi hükümetin maârif müdürlüklerinin kuruluşunu özel bir dikkatle yürüttüğünü göstermektedir.

Vilayet maarif müdürleri sahip oldukları nitelikler itibarıyla farklılıklar gösteriyordu. Balkan vilayetlerindeki maarif müdürleri Mekteb-i Mülkiyeden mezun olan sivil memurlar arasından atanıyordu. Bağdat gibi doğu vilayetlerinde ise formel eğitimi olmaya bir Rufai şeyhi olan İsa Rahi Efendi atanabiliyordu.

Vilayet maarif müdürlerinin iyi eğitimli ve dil biliyor oluşu devletin, yabancı okulları denetlemesinde, farklı politikaları hayata geçirmesinde de etkili oluyordu. 1882'den sonra her vilâyet merkezine, ihtiyaç hâsıl oldukça, birer maârif müdürü tayin edilmeye devam edilmiştir. 1891 yılına kadar pek çok vilâyet maârif müdürlüğüne kavuşmuştur.

Kaynaklar

Hayrettin ARICI.(2006) XIX. YÜZYILDA TRABZON VİLAYETİ’NDE EĞİTİM.

Selçuk Akşin SOMEL (2019) Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi.

ABDULLAH DAMAR | 10.04.2023