Lozan Antlaşması dört yıl süren I. Dünya Savaşı’nı Osmanlı Devleti için bitiren anlaşma olarak kabul edilir. Osmanlı Devleti 1914’te girdiği I. Dünya Savaşını 1918 ‘de büyük kayıplarla Mondros Ateşkes Antlaşması ve 1920 Sevr Barış Antlaşması ile bitirmiştir.

Lozan Antlaşması dört yıl süren I. Dünya Savaşı’nı Osmanlı Devleti için bitiren anlaşma olarak kabul edilir. Osmanlı Devleti 1914’te girdiği I. Dünya Savaşını 1918 ‘de büyük kayıplarla Mondros Ateşkes Antlaşması ve 1920 Sevr Barış Antlaşması ile bitirmiştir. Ancak Mondros Ateşkesi’nin maddelerinin çok ağır olması, Antlaşma sonrası Anadolu’da işgallerin başlaması Osmanlı ülkesinde huzursuzluklara yol açmış, Anadolu merkezli direniş mücadelesi başlamıştır. Bu mücadeledeki hedeflerini de Misakı Milli olarak adlandırmışlardır. Mücadele sürerken 1920’de Sevr Barış Antlaşması imzalanarak I. Dünya Savaşı bitirilmek istenmiştir. Ancak Sevr Antlaşması Osmanlı yönetimi tarafından imzalansa da Anadolu’daki güçler tarafından kabul edilmemiş, Anadolu direnişi devam etmiştir. Osmanlı Devleti için savaş bitse de Anadolu’daki güç Anadolu topraklarının İtilaf Devletleri tarafından paylaşılmasına karşı çıkmıştır. İtilaflara karşı Anadolu mücadelesi başarılı olunca tekrar masaya oturulmuş Mudanya Ateşkes Antlaşması ve Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmalar Türkiye için I. Dünya Savaşını bitiren antlaşmalar olarak kabul edilmiştir.

 Lozan Antlaşması ülkemizde bir kesim tarafından Türkiye için başarısız bir antlaşma olarak değerlendirilmektedir. Anlaşmanın Türkiye için hezimet olduğunu düşünenlerin gerekçesi gizli maddeleri olduğuna inanmaları, Ege Adalarının, Rodos ve On iki Ada’nın verilmesi, Osmanlı’nın son iki yüz yıllık kayıplarının telafi edilememesidir. Ancak bu değerlendirmede gözden kaçırdıkları noktalar vardır. Rodos ve On iki Ada Trablusgarp Savaşı sonrası 1912’de yapılan Uşi Antlaşması ile İtalya’ya bırakılmıştı.  Ege Adaları Balkan Savaşları sonunda 1913’te kaybedilmişti. Ayrıca Kurtuluş savaşı mücadelesinde hedef Misakı Milli olarak adlandırdıkları konulardı.

 Osmanlı’nın Mondros Ateşkesi ve Sevr Antlaşması’nda egemenliğini zedeleyen konular Lozan Antlaşması’nda yeniden düzenlenmiştir. Osmanlı’nın son 200 yıllık dönemine musallat olan kapitülasyonlar Lozan’da kaldırılmıştır. Lozan için başarısızdır diyenlerin hatası olayları yaşandığı günün koşullarına göre değerlendirememeleridir. 1923’te masaya oturup 1912’de yapılmış savaşın koşullarını görüşemezsiniz. Anlaşmanın neden yapıldığı, hangi savaş sonrası yapıldığı, Osmanlı’nın son 200 yılı göz önünde bulundurularak yorum yapılmalıdır.  

 Lozan Antlaşması’nın Türkiye için başarı ya da başarısızlık olarak değerlendirilmesi için kıstas Mondros ve Sevr Antlaşmaları,  I. Dünya Savaşı Osmanlı Devleti’nin koşulları ve Misakı Milli belgesi olmalıdır. Lozan Antlaşmasında Türkiye’nin hedefi neydi, ne oldu? Hedeflenen Misakı Milliydi, kayıplar olsa da büyük oranda gerçekleşti. İtilaf devletleri Lozan’ı kendileri için başarısızlık olarak değerlendirmişlerdir. I. Dünya Savaşında Osmanlı’yı yenilgiye uğratmış Osmanlı Devleti’nin egemenliğine hükmedebildikleri Sevr gibi ağır Anlaşmayı kabul ettirmişken Lozan’ı imzalamak onlar için kolay olmamıştır.  Taraflardan biri için kayıp olan diğeri için nasıl kayıp sayılabilir ki?

 Sibel DOĞAN | 29.09.2022