BİK Basın Ahlak Esasları’nı güncelledi. Alınan kararda birçok muğlak ve soyut ifadeler yer aldı. Yapılan değerlendirmelerde kararın sansür yasası öncesi hazırlık olduğu ve BİK’e RTÜK yetkisi verildiği vurgulandı.

Basın İlan Kurumu (BİK) en son 1994'te belirlenen ‘Basın Ahlak Esasları’nı 28 yıl aradan sonra yeniden düzenledi. Düzenlemede cinsiyet ayrımcılığına yönelik maddede cinsel yönelim ifadesi yer almazken ‘milli ve toplumsal değerler’ adı altında soyut ve içeriği net bir şekilde belli olmayan ifadeler kullanıldı. 1994 tarihli metne, “Suçu ve suçluyu övecek, halkı kin veya düşmanlığa tahrik edecek yayın yapılamaz” ilkesi eklendi. “Terörü özendirecek yayın yapılamaz” ilkesi ise “Terör örgütleri, bunların üyeleri ve olaylar hakkında bilgi ve görsellere, bu örgütleri meşru gösterecek şekilde yer verilemez” şeklinde genişletildi. Eski metinde “Gazeteci, kaynaklarının gizliliğini korur, kendisine verilen sırları ve kaynağını açıklayamaz” ifadesi ile yer alan ilke, “Gazeteci, kaynaklarının gizliliğini korur, kendisine verilen sırları ve kaynağını açıklamaya zorlanamaz” ifadesi ile değiştirildi. 

Resmi Gazete’de yayımlanan Genel Kurul kararının 6’ncı maddesinde gazetecilerin habere erişiminden haberin sunumuna kadar birçok kısıtlayıcı ifadeler yer aldı. Maddede gazetecilerin haberi elde etme yolundan haberde kullanacağı görsele ve haber metninin içeriğine kadar birçok detaya yer verildi. 6’ncı maddede şunlar denildi: “Haberler hukuka aykırı yollardan elde edilemez ve yayınlanamaz. Suça tahrik veya teşvik edecek, suçu ve suçluyu övecek, halkı kin ve düşmanlığa tahrik edecek ve suç ile mücadeleyi etkisiz kılacak yayın yapılamaz. Şiddet ve terörü özendirecek; uyuşturucu veya uyarım maddeler ve her türlü örgüt suçları ile mücadeleyi etkisiz kılacak yayın yapılamaz. Terör örgütleri, bunların üyeleri ve olaylar hakkında bilgi ve görsellere bu örgütleri meşru gösterecek şekilde yer verilemez.”

Kararın ayrımcılık yapılmaması başlıklı bölümünde şu ifadelere yer verildi: “Yayınlarda hiç kimse ırkı, dili, dini, mezhebi, milliyeti, rengi, cinsiyeti, siyasal veya diğer düşünceleri, felsefi inancı, milli veya sosyal kökeni, doğum yeri, ekonomik ve diğer toplumsal konumları sebebiyle kınanamaz ve aşağılanamaz. Vicdan, düşünce ve anlatım özgürlüklerini hukuka aykırı şekilde sınırlayıcı, sarsıcı veya incitici yayın yapılamaz.” Maddede cinsel yönelim ifadesinin kullanılmaması dikkat çekti.

Kararda en çok dikkat çeken maddelerden birisi ise ‘Milli ve toplumsal değerlere saygı’ başlıklı 16’ncı madde oldu. Maddede bütün gazetelerin ve gazetecilerin keyfi bir şekilde cezalandırılmasının önünü açacak ve adeta şeri hükümlere dayalı ifadeler kullanıldı. Maddede şunlar denildi: “Dini ve dini duygular yahut dinen kutsal sayılan değerler istismar edilemez ve kötüye kullanılamaz. Genel ahlaka aykırı yayın yapılamaz. Toplumun temeli olan aile yapısını bozmaya yönelik ve ailenin korunmasına aykırı yayın yapılamaz. Türk toplumunun ortak milli ve manevi değerlerini zayıflatmaya yönelik yayın yapılamaz.”

Eski metinde yer alan “Gazeteci, kaynaklarının gizliliğini korur, kendisine verilen sırları ve kaynağını açıklayamaz” ifadesi ile yer alan ilke, “kaynağını açıklamaya zorlanamaz” olarak değiştirildi.

BİK’E RTÜK YETKİSİ

Kararı değerlendiren Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici şunları söyledi: “Öncelikle ‘Anayasa’ya ve kanunlara uygunluk bölümü inanılmaz. Buradaki maddelerin hepsi siyasi iktidarın istemediği herkesi cezalandırabileceği biçimde yazılmış. Bildiğiniz gibi İçişleri Bakanlığı birçok habere ‘Bizim mücadelemize zarar veriyor’ diye açıklamalar yapıyor sürekli. Bundan sonra İçişleri Bakanlığı örneğin Sedat Peker’in açıklamalarını yayımlayan bir kuruluşa ‘Suç örgütleriyle mücadelemizi etkisiz kılıyor’ diye BİK’e başvurup cezalandırabilir. ‘Terör örgütlerinin görselleri meşru gösterilmiş şekilde yer verilemez’ ifadesi var. ‘Haberler hukuka aykırı yollardan elde edilemez, yayımlanamaz’ maddesindeki ‘hukuka aykırılık’ ne demek? Yani diyorlar ki ‘Siz sadece bizim verdiğimiz bilgileri yayımlayabilirsiniz, bunların dışında hiçbir şey yayımlayamazsınız.’ Biz gazeteciler bilgi elde ederken hukuka aykırılığı takip etmeyiz.”

Bildirici kararın 16’ncı maddesini ise şöyle değerlendirdi: “Dini değerlerle ilgili maddeler var orada. Dinle ilgili, daha doğrusu İslamiyet’le ilgili yazdığınız her şeyi o dini değerlere aykırılık olarak kabul edip oradan da ceza verebilirler.

Daha önemlisi, Basın Ahlak Esasları, BİK Genel Kurulu’nda mayıs ayında kabul edilmiş. Belli ki bu zaten Meclis’te gelecek döneme bırakılan, bizim ‘Sansür Yasası’ dediğimiz sosyal medya düzenlemelerinin hazırlığı olmuş zaten. Temelde BİK’i RTÜK gibi hem basılı medya hem internet medyası üzerinde daha güçlü bir silahla donatıyor bu aslında. Ellerindeki silahları daha da güçlendiriyorlar, yaptıkları şey temelde bu.

‘Genel ahlaka aykırı yapılamaz’ ifadesi var. Bir defa ‘genel ahlak’ diye bir kavram olamaz. Burada ‘genel ahlak’ diye bir madde koyarsanız, bu kendi ahlak anlayışınızı bütün topluma dayatmak için vesile kılıyorsunuz demektir. Bütün olarak baktığımızda Basın Ahlak Esaslarıyla getirdikleri maddelerin hepsinde bir muğlaklık ve genelleme var. Duruma göre, keyiflerine göre istedikleri gibi uygulayabilecekleri maddeler yazılmış. Cinsiyet ayrımından bahsediliyor ancak cinsel yönelimden bahsedilmemesi, bu anlayışın cinsellik olarak kabul edilmesi. Onlar için kadın ve erkek cinsiyeti var, onun dışındakileri reddediyorlar. O anlayış buraya da yansımış.”

ELİNİZİ KALEMİMİZDEN ÇEKİN

Alınan karara ilişkin 11 basın meslek örgütü açıklama yaptı. Açıklamada kararın ‘sansür yasasının’ hazırlığı niteliğinde olduğuna değinildi ve yargıya taşınacağı vurgulandı. Açıklamada şunlar denildi: “Bu Genel Kurul kararını reddediyoruz. İnternet yayıncılığındaki hızlanmanın etkisiyle doğrulama ilkesinin işletilmediği yayınlar gerekçe gösterilerek alınan yeni Basın Ahlak Esasları kararı, soyut, belirsizliklerle dolu, eski esaslarda yer alan ve gazetecilerin eleştirilerine neden olan ifadeler korunarak alınmıştır. Basın İlan Kurumu Yönetim Kurulu’nun daha önce kötüye kullandığını herkesin gördüğü resen ceza verme yetkisi yeni ahlak ilkeleriyle güçlenecek, iktidarın sansür sopası haline gelecektir. Eleştirel basına yönelik cezalandırma furyası, yeni ahlak ilkeleriyle gazetelerin internet sayfalarının ve sosyal medya hesaplarının da denetim altına alınıp ceza kesilmesiyle yaygınlaşacaktır.

Gazetecilerin etkin katılımı olmadan basınla ilgili mevzuat yapılamayacağı, yapıldığında da çok ciddi sorunlar ortaya çıkacağı bir kez daha kanıtlanmıştır. Genel Kurul Kararı, normlar hiyerarşine tamamen aykırıdır. Kanunlarla düzenlenmiş hususların bir kez de karar ile düzenlenmesi hukuken mümkün değildir. Yeni esaslardaki muğlak ifadeleri yargıya taşımak için hukuki girişimleri başlatıyoruz.

Kamu adına yönetici pozisyonda olanlara sesleniyoruz. Basın İlan Kurumu önemli bir kurumdur. Bu önemli kurumu ceberut ve intikamcı değil katılımcı karar süreçleriyle işletin. Gazetecilik suç değildir. Basın sizin düşmanınız değildir. Elinizi kalemimizden çekin!”